W prastarym Gnieźnie na małym wzniesieniu (tzw. Wzgórze Zbarskie, nazwa pochodzi od wczesnośredniowiecznego grodziska Zbar, dlatego w przeszłości mówiło się czasem o św. Michale „Zbarskim”) Michał Archanioł obecny jest od roku 1040.
Taką datę podają najstarsze wzmianki o istniejącym już tu wówczas kościele (najprawdopodobniej drewnianym), a najwcześniejsze informacje o parafii pochodzą z roku 1316. Pierwotna świątynia uległa po dwóch wiekach zniszczeniu i przystąpiono do budowy nowego budynku w połowie XIV wieku. Przy kościele istniał wówczas szpital, a w pobliżu funkcjonował ratusz i prosperował targ skórny oraz z wyrobami kaletniczymi.
W roku 1795 wizytował parafię wybitny polski bajkopisarz i poeta biskup Ignacy Krasicki. Kolejna ważna wzmianka pochodzi z roku 1806, kiedy przechodzące tędy wojska napoleońskie zmieniły świątynię w magazyn paszy dla koni. Wynikła na skutek profanacji dewastacja okazała się tak daleka, iż po wyjściu żołnierzy (1810) władze miejskie Gniezna przeznaczyły obiekt do rozbiórki. To, iż do tego nie doszło, było efektem heroicznego uporu i samozaparcia ks. Michała Jasienieckiego. Kosztem wielu wyrzeczeń jego oraz wiernych doprowadzono do remontu, który zakończył się w roku 1815.
Obecnie istniejąca świątynia to piękna i solidna budowla, która otrzymała swój kształt dzięki generalnemu remontowi na przełomie XIX i XX wieku. W miejscu dawnej kruchty zachodniej w roku 1900 dobudowano neobarokową wieżę, a nową kruchtę dobudowano od południa. Można podziwiać kunsztowną murarkę w cegle w tzw. układzie polskim, aczkolwiek na skutek licznych przeróbek układ cegieł uległ zatarciu. Świątynia posiada trzy nawy. W prezbiterium zastosowano sklepienie krzyżowo-żebrowe, przy czym żebra zwornikowe oraz wsporniki wykonano ze sztucznego kamienia. Na uwagę zasługuje dekoracja rzeźbiarska ze scenami myśliwskimi i bogatą ornamentyką roślinną. Z XIX wieku pochodzi chór muzyczny wsparty na dwóch kolumnach. W zewnętrznych murach znajdują się liczne wydrążenia pochodzące od świdrów ogniowych, służących w przeszłości do krzesania rytualnego ognia w Wielka Sobotę.
W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Michała Archanioła, a w jednym z bocznych bliźniaczy wizerunek z wyobrażeniem św. Rafała Archanioła prowadzącego młodego Tobiasza.
Jak wiadomo w Gnieźnie wielką czcią cieszy się św. Wojciech. Corocznie podczas uroczystości odpustowych z Bazyliki Prymasowskiej wyrusza procesja z relikwiami tego świętego i podąża właśnie do kościoła św. Michała Archanioła. Po całonocnej adoracji relikwie wracają w uroczystej procesji na swoje dawne miejsce.
Pragnę podziękować Pani Alinie Spiżewskiej za korespondencję oraz materiał fotograficzny.
Fot.: Cover photo oraz pierwsze zdjęcie w Galerii pochodzą ze strony Parafii. Autorką obrazu kościoła jest Ewa Lorenc-Greber
